De dwaling Frederiksoord-Veenhuizen

Het gebeurde in 1875 zo vaak dat Frederiksoord en Veenhuizen met elkaar werden verward, dat er een boekje verscheen met als titel: Frederiksoord-Veenhuizen. Een vriendelijk verzoek aan de Onderwijzers en Onderwijzeressen in Nederland. Dankzij Delpher is het hele boekje thans in te zien.

Door JAN LIBBENGA

Het was volgens de auteur bijna onbegonnen werk 'om te beproeven die dwaling uit te roeijen', niet in de laatste plaats omdat zelfs in de meest gebruikte aardrijkskundige boeken deze dwaling werd verkondigd en dus algemeen verspreid wordt, 'zoodat het den onderwijzer niet ten kwade kan geduid worden, dat hij zich vergist.'

Frederiksoord, zo legde de schrijver C. J. M. Jongkindt Coninck maar weer eens geduldig uit, ligt op 14 uur afstand van Steenwijk, dus op de Z. W. grens van Drenthe, dicht bij de grens van Overijssel; Veenhuizen op een paar uur afstand van Assen in het N. O. gedeelte van Drenthe.

'Een spoorweglijn Veenhuizen-Frederiksoord-Ommerschans komt niet voor in de van staatswege geprojecteerde nieuwe en door de Staten-Generaal aangenomen lijnen. 'Den afstand van Veenhuizen tot Frederiksoord zullen wij dus liefst voor een voetganger berekenen. Deze bedraagt ruim zeven uur.'

De gestichten te Veenhuizen bestonden uit uitgestrekte gebouwen, door grachten omringd, met
grote zalen, waar de veroordeelde bedelaars of bedelaressen, eten, slapen en ten dele werken; 'zij hebben slechts dit gemeen met de Koloniën der Maatschappij van Weldadigheid, dat op eene groote uitgestrektheid land, landbouw, veehouding en houtteelt worden uitgeoefend en dat de veroordeelde bedelaars dus niet uit sluitend in fabriekzalen, maar hoofdzakelijk op het veld worden bezig gehouden.'

De vergissing was ook wel te verklaren. Frederiksoord was de proefkolonie van de Maatschappij van Weldadigheid, dezelfde organisatie die bedelaarsgestichten vestigde in Drenthe en Overijssel. Bij de gedwongen boedelscheiding in de jaren vijftig van de negentiende eeuw gingen de bedelaarsgestichten naar het Rijk en legde de Maatschappij van Weldadigheid zich weer toe op haar landbouwkoloniën. Buiten Drenthe werd de Maatschappij van Weldadigheid echter nog altijd met Veenhuizen vereenzelvigd.