Het Kwartet van Norg

'Veenhuizen is niet meer,’ kopten de kranten in mei 1949. Alsof het de lancering van een merk betrof werd onder de noemer Kwartet van Norg in 1949 een heel nieuw Veenhuizen gepresenteerd. Nu de oorlog voorbij was, wilde de kolonie zich een nieuw imago aanmeten.

Door JAN LIBBENGA

Dat nieuwe imago had alles te maken met de opvatting dat Veenhuizen nog altijd werd geassocieerd met bedelaars, terwijl er toch al decennia andere gestraften werden ondergebracht.

Omstreeks 1930 werden er nog 1500 tot 1700 zwervers in Veenhuizen verpleegd. Omdat tijdens de oorlog weinig drank was te krijgen slonk het aantal verpleegden tot 200. Na de bevrijding was het aantal weer iets opgelopen tot ongeveer 400. En die werden nog slechts als tijdelijke gasten geduld.

Het werd daarom tijd dat Veenhuizen 'zijn kwade naam verliest'. En dus werd op de uitgestrekte terreinen een viertal 'nieuwe' strafgestichten ingericht, ieder met een geheel eigen karakter, een eigen regime en een eigen naam.

Norgerhaven werd een jeugdgevangenis voor jonge mannen van achttien tot dertig jaar, ook wel ‘gunstige jeugdigen’ genoemd. Esserheem zou de werkinrichting voor politieke delinquenten worden. Bergveen, ooit onderdeel van het Derde Gesticht, zou een open gesticht worden voor Tribunaal veroordeelden (Nederlanders die zich onvaderlandslievend hadden gedragen) en Bankenbosch voor Indië-deserteurs. ‘Onze inrichting in Norg wil een haven zijn voor de gestrande jonge mannen op de levenszee,’ sprak de toenmalige directeur P. Rossel van Norgerhaven poëtisch.

De namen voor de inrichtingen zouden zijn verzonnen door de delinquenten zelf. Norgerhaven lag nog enigszins voor de hand. Veenhuizen viel immers onder de gemeente Norg. De naam Esserheem verwijst daarentegen naar het vrouwenklooster Yesse (Essen) van de orde van de Cisterciënzers. Zij staken turf in het gebied dat later Veenhuizen zou worden.

Alle gevangenen kregen ook nieuwe onderscheidingstekenen, zij kregen op de linkermouw een ruit aangebracht. Die van Bankenbosch in het rood, Norgerhaven groen, Esserheem blauw en Bergveen geel. Bovendien werd door strepen op de mouw duidelijk gemaakt in welke selectieklasse iedere delinquent behoorde.

Van de indeling van de gevangenen kwam al gelijk niets meer terecht aangezien de samenstelling van de delinquenten in de jaren na de oorlog veranderde. De politieke delinquenten verlieten Veenhuizen begin jaren vijftig, en vanaf 1953 werden ook de Duitse nazi-officieren die in Norgerhaven waren ondergebracht naar andere inrichtingen overgeplaatst.

Uiteindelijk zou naam weer worden veranderd, in Strafgesticht Veenhuizen Drenthe. Dat omdat familie van gedetineerden nogal eens per abuis naar Norg afreisde, in plaats van het enkele kilometers verderop gelegen Veenhuizen. De namen Esserheem, Norgerhaven en Bankenbosch bleven bestaan.

Foto Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Meer over Veenhuizen in het boek Paupers & Boeven.