Door JAN LIBBENGA
Toch zijn er nog gebouwen overgebleven uit de tijd van oprichter Johannes van den Bosch. Ten oosten van de zesde wijk, even buiten de grachten van het derde gesticht, bouwde men in 1839 een stoomkatoenweverij en een stoomkatoenspinnerij. In dit complex bevond zich de allereerste stoommachine van Noord Nederland. De werkgebouwen werden Het Stoom genoemd.
Oorspronkelijk bestond het fabriekscomplex uit een grote weverij met bijgebouwen, een
losstaande katoenspinnerij en een gasfabriek. Er werden ook nog een directiewoning en ambtenarenwoningen gebouwd. De gasfabriek en een blok ambtenarenwoningen aan de gestichtsgracht zijn afgebroken. De kleinste bewaarderswoningen uit 1884 staan er nog.
Nadat het Rijk de gestichten van Veenhuizen halverwege de negentiende eeuw had overgenomen, kreeg het fabriekscomplex een nieuwe bestemming als school en werkinrichting voor verbannen wezen. Pas eind jaren veertig kreeg het complex de naam Bergveen. Toen verbleven er vooral oude zwervers. Op 1 april 1962 brandde het grootste gebouw af en verloren de overige gebouwen hun functie.
Eind jaren zestig werden ze eigenlijk alleen nog gebruikt voor oefeningen van de Landelijke Bijzondere Bijstandseenheid. Allerlei hulpmiddelen werden op Bergveen uitgeprobeerd, zoals een draagbare thermische lans, die door tralies en celdeuren sneed. De gebouwen raakten daarbij flink beschadigd.
In 1998 zijn de resten van het werkgesticht Oud Bergveen (het Oude Stoomhuis, de Katoenspinnerij en de Grote Slaapzaal) ter nauwer nood aan de slopershamer onttrokken door de inspanning van de gemeente Noordenveld, de provincie Drenthe en de Rijksdienst voor de Monumentenzorg die het complex op de monumentenlijst plaatste. Ineens had men in de gaten dat hier een uniek stuk geschiedenis had plaatsgevonden.
In 2002 is het complex per openbare inschrijving verkocht aan een particuliere eigenaar die vier jaar heeft gebruikt om het complex volledig in oude luister te herstellen. In de oude slaapzaal, grenzend aan de Stoomkatoenspinnerij, zijn met gevoel voor stijl een drietal comfortabele tweepersoons-appartementen gerealiseerd.
Wie de geschiedenis van Veenhuizen niet kent, zal er vermoedelijk niet snel stoppen. Ook voor Veenhuizenaren was dit lange tijd een onbekend deel van hun dorp. Dankzij het boek Pauperparadijs is de aandacht voor het Derde Gesticht weer toegenomen, maar buiten een bord met uitleg is er niet veel te zien. Even verderop is het Graftrommelmuseum te vinden.
Meer over het Derde Gesticht in het boek Paupers & Boeven.
Reacties
Een reactie posten